Τον τελευταίο καιρό αναζωπυρώθηκε η συζήτηση σχετικά με το εάν η κεντροαριστερά πρέπει να στραφεί με τις πολιτικές της κυρίως προς την αριστερά ή προς το κέντρο. Η διατύπωση ενός τέτοιου διλήμματος είναι, κατά τη γνώμη μου, λανθασμένη και καθιστά άστοχη τη συζήτηση.
*Ποια προσδιορίζεται ως κεντρώα ή αριστερή πολιτική; Μια παραδεκτή ταξινόμηση θα μπορούσε να είναι ότι οι πολιτικές διαχείρισης αναλογούν περισσότερο στον κόσμο της αγοράς και τον κεντρώο χώρο, ενώ οι πολιτικές των ρήξεων και μεταρρυθμίσεων ταιριάζουν πιο πολύ στο χώρο της αριστεράς.
Εχει, όμως, αποδειχθεί ότι υπάρχουν πολιτικές, όπως π.χ. οι πολιτικές δημόσιας τάξης και ασφάλειας, που είναι επιθυμητές από αριστερά ακροατήρια και πολιτικές ριζικών μεταρρυθμίσεων, όπως π.χ. αυτές που θεσμικά διευρύνουν τη Δημοκρατία, που είναι αρεστές σε κεντρώους πολίτες.
Η απάντηση της κεντροαριστεράς πρέπει να είναι ότι εντείνει και εμφατικά αναδεικνύει τον ιδεολογικό διαχωρισμό της από τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία, ότι καθιστά σαφή κάθε στιγμή τα διχοτομικά δίπολα που συγκροτούν την πολιτική της.
*Ο έντονος ιδεολογικός διαχωρισμός της κεντροαριστεράς από τη δεξιά είναι περισσότερο αναγκαίος στις συνθήκες της Μεταδημοκρατίας. Στη Μεταδημοκρατία κυριαρχεί η επικοινωνία εις βάρος της πολιτικής ουσίας, η πολιτική ημερήσια διάταξη προσδιορίζεται περισσότερο από τα ΜΜΕ και λιγότερο από τα θεσμικά όργανα των κομμάτων. Τέλος έχει υποχωρήσει το βάρος του λαϊκού παράγοντα στη λήψη των πολιτικών αποφάσεων και έχει αυξηθεί η πίεση των οικονομικών συμφερόντων.
*Στο καθεστώς της Μεταδημοκρατίας, όσο πιο πολύ οι πολιτικές γίνονται όμοιες και συγκλίνουν προς το κέντρο, τόσο πιο πολλές κοινωνικές δυνάμεις υποεκπροσωπούνται, συνωθούνται στο περιθώριο και επιλέγουν ακραίες πολιτικές, ενισχύοντας τους ακραίους πόλους του πολιτικού φάσματος.
Αυτό είναι πλήγμα εις βάρος της δημιουργικής συμμετοχής ευρύτερων λαϊκών δυνάμεων στη λήψη των πολιτικών αποφάσεων και εξηγεί γιατί η κεντροαριστερά έχει την υποχρέωση να επιλέγει και να αναδεικνύει σαφείς ιδεολογικές διαχωριστικές γραμμές προς τον συντηρητισμό και τον νεοφιλελευθερισμό.
Δίνω μερικά παραδείγματα.
1 Απέναντι στη μανία των νεοφιλελεύθερων να επιμένουν ότι η αγορά πρέπει να ρυθμίζει τα πάντα, η σύγχρονη κεντροαριστερά, γενικά, το ΠΑΣΟΚ εν προκειμένω, οφείλουν να πουν πολύ καθαρά ότι έχει μεγάλη σημασία ο ρόλος του κεντρικού κράτους στη σύνολη ανάπτυξη. Πρέπει να επανέλθουμε στην ιδέα ότι ένα ευέλικτο αλλά ισχυρό κράτος, που εφαρμόζει αξιόπιστα και νομιμοποιεί τις προοδευτικές σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές, αποτελεί πρώτη προτεραιότητα. Το ισχυρό κράτος δεν είναι δυστυχία, αλλά επιδιωκτέο πλεονέκτημα!
*Ο Μίλτον Φρίντμαν, ο γνωστός θεωρητικός του νεοφιλελευθερισμού, σε μια τελευταία συνέντευξή του λίγο πριν από το θάνατό του, δήλωσε απερίφραστα, ότι τα όσα έλεγε εις βάρος του κράτους και υπέρ της καταθλιπτικής κυριαρχίας της αγοράς, ήταν άστοχα και ανίσχυρα.
Εξάλλου, στην ετήσια έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας το 2001 διαπιστώνεται ότι οι χώρες με τις ισχυρότερες οικονομίες και τα καλύτερα αναπτυξιακά αποτελέσματα είναι αυτές που διαχρονικά χρησιμοποίησαν το κράτος και τις δημόσιες επενδύσεις.
2 Το δεύτερο παράδειγμα αφορά την αυτονομία της πολιτικής. Ζούμε στην εποχή της αμφισβήτησης της πολιτικής και της αυτονομίας της. Οι πολιτικές αποφάσεις εξαρτώνται σε σημαντικό βαθμό από την επιρροή που ασκούν ισχυρά οικονομικά συμφέροντα. Συχνά η οικονομία αποφασίζει και η πολιτική ακολουθεί.
*Το ΠΑΣΟΚ οφείλει να ξαναδώσει το πρωτείο στην πολιτική και να υπερασπισθεί την αυτονομία της, εφαρμόζοντας πολιτικά μέτρα που οδηγούν σε μια νέα ποιότητα της Δημοκρατίας, στα όρια της οποίας εξασφαλίζεται ο διακριτός, ισχυρός ρόλος της λαϊκής πρωτοβουλίας και συμμετοχής.
Ας σκεφτούμε τι σημαίνει π.χ. να κατοχυρώσουμε στο Σύνταγμα τη δυνατότητα ενός αριθμού πολιτών να επιβάλλουν την διεξαγωγή δημοψηφίσματος για σοβαρά γενικά ή τοπικά θέματα, ώστε η άμεση έκφραση της γνώμης και της θέλησης των πολιτών να δεσμεύει πολιτικές αποφάσεις.
Το τελευταίο παράδειγμα αφορά την επιθυμητή ισχύ της τοπικής εξουσίας στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης. Οι συντηρητικοί υπερασπίζονται με φρενήρη ενθουσιασμό την παγκοσμιοποίηση, αγνοώντας τη φτώχεια, τον αποκλεισμό και τις κοινωνικές ανισότητες που αυτή επιφέρει.
Μερικοί μεταρρυθμιστές ισχυρίζονται ότι η παγκοσμιοποίηση θα γίνει πιο φιλική στον άνθρωπο και το περιβάλλον, αν συνοδευτεί από την οργάνωση ενός παγκόσμιου δημοκρατικού συστήματος διακυβέρνησης.
Η κεντροαριστερά οφείλει να διδαχθεί από το πώς αντέδρασαν οι δυνάμεις του κεφαλαίου στις αρχές της δεκαετίας του ’80 και έπειτα.
*Η σοσιαλδημοκρατία πέτυχε για τριάντα περίπου χρόνια έναν ιστορικό συμβιβασμό στα όρια του εθνικού κράτους μεταξύ της εργασίας και του κεφαλαίου, οικοδομώντας και ενισχύοντας το κοινωνικό κράτος.
Ο κόσμος της αγοράς και του κεφαλαίου κατήργησε τον ιστορικό σοσιαλδημοκρατικό συμβιβασμό, ξεφεύγοντας από τους περιορισμούς της κρατικής πολιτικής εντός των εθνικών συνόρων και μεταφέροντας την κίνησή του στο παγκόσμιο πλαίσιο. Από το εθνικό στο παγκόσμιο.
*Η απάντηση της κεντροαριστεράς πρέπει να είναι η ακριβώς αντίστροφη: Από το παγκόσμιο στο τοπικό πλαίσιο. Απέναντι στην ανεξέλεγκτη χρήση της παγκόσμιας κλίμακας, απέναντι στην ισοπέδωση και την ομοιομορφία που επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση, η κεντροαριστερά πρέπει να έχει πρωταρχικό προγραμματικό λόγο την ενίσχυση της τοπικής εξουσίας, την ανάδειξη της τοπικής ιδιαιτερότητας.
Η διαρκής ενίσχυση της τοπικής εξουσίας καθιστά πιο εύκολο και αποδοτικό τον κοινωνικό έλεγχο. Το κεντρικό κράτος μπορεί να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση.
*Συμπερασματικά. Το προγραμματικό και πολιτικό χρέος της κεντροαριστεράς γενικά και του ΠΑΣΟΚ ειδικότερα δεν είναι να αναπτύσσουν ρητορείες σχετικά με το κλασικό δίλημμα κέντρο ή αριστερά. Αλλά να επιβάλλουν μια σοβαρή ιδεολογική αντίστιξη και διαφοροποίηση από τον συντηρητικό, νεοφιλελεύθερο χώρο. Το φυσικό επακόλουθο θα είναι οι συνεχείς εκλογικές νίκες.