Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, αισθάνομαι ιδιαίτερη ικανοποίηση γιατί η Κυβέρνηση εισηγείται νομοσχέδιο τολμηρό στο οποίο περιλαμβάνονται ρηξικέλευθες ιδέες για τον εξορθολογισμό στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης. Είναι νομοσχέδιο που εντάσσεται σε μία συνολική δέσμη παρεμβάσεων της Κυβέρνησης για τον εξορθολογισμό και την επιτάχυνση στην απονομή της δικαιοσύνης γενικότερα. Έχω προαναγγείλει ότι σε λίγο καιρό από τη σημερινή συζήτηση θα υπάρξει νέα νομοθετική πρωτοβουλία που θα αφορά την επιτάχυνση και τον εξορθολογισμό στην πολιτική δίκη. Ήδη, όπως είναι γνωστό σε όλους σας, ψηφίσθηκε το νομοσχέδιο για την επιτάχυνση και τον εξορθολογισμό της διοικητικής δίκης, όπως και το νομοσχέδιο για τη διαμεσολάβηση σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις.
Δεν είναι μία συνήθης πρωτοβουλία η σημερινή. Επιτρέψτε μου, να διατηρώ αυτήν την άποψη με επιμονή. Στο νομοσχέδιο που συζητάμε περιλαμβάνονται γενναία και ριζοσπαστικά μέτρα που θα δώσουν ώθηση στον εξορθολογισμό της ποινικής δίκης. Προφανώς δεν επιλύονται όλα τα προβλήματα που χρόνια τώρα συσσωρεύτηκαν στο ποινικό, διοικητικό και πολιτικό δικαιοδοτικό μας σύστημα. Θα χρειαστούν και άλλες συνεχείς, επίμονες προσπάθειες. Σημασία όμως έχει κάθε βήμα που συντελείται να εισφέρει με τρόπο θετικό στον επιδιωκόμενο σκοπό. Νομίζω ότι το νομοσχέδιο που συζητάμε για τον εξορθολογισμό στην απονομή της ποινικής δικαιοσύνης κινείται σε ριζοσπαστικές «ράγες».
Ο εισηγητής μας με εύγλωττο και απολύτως επαρκή τρόπο εξήγησε όλα όσα έπρεπε να διατυπωθούν για τις εισηγούμενες ρυθμίσεις. Πολλοί εκ των συναδέλφων, είτε εισηγητές είτε αγορητές, φώτισαν τις θετικές πλευρές του νομοσχεδίου. Δεν θα επανέλθω σ’ αυτά. Θα διατυπώσω μερικές γενικότερες σκέψεις.
Ουσιαστικά τρεις είναι οι τομείς στους οποίους παρεμβαίνουμε με το συζητούμενο νομοσχέδιο. Πρώτον, επιχειρούμε τον εκσυγχρονισμό και τον εξανθρωπισμό του συστήματος των ποινών. Ενισχύουμε τις εναλλακτικές ποινές. Σε ορισμένες χώρες οι εναλλακτικοί τρόποι έκτισης των ποινών είναι οι κύριοι τρόποι με τους οποίους κάποιος αποδίδει -λόγω της προσβολής που επέφερε- τα οφειλόμενα στην κοινωνία. Στην Ελβετία, παραδείγματος χάρη, είναι σχεδόν αποκλειστικός ο εναλλακτικός τρόπος έκτισης των ποινών.
Ουσιαστικά τρεις είναι οι τομείς στους οποίους παρεμβαίνουμε με το συζητούμενο νομοσχέδιο. Πρώτον, επιχειρούμε τον εκσυγχρονισμό και τον εξανθρωπισμό του συστήματος των ποινών. Ενισχύουμε τις εναλλακτικές ποινές. Σε ορισμένες χώρες οι εναλλακτικοί τρόποι έκτισης των ποινών είναι οι κύριοι τρόποι με τους οποίους κάποιος αποδίδει -λόγω της προσβολής που επέφερε- τα οφειλόμενα στην κοινωνία. Στην Ελβετία, παραδείγματος χάρη, είναι σχεδόν αποκλειστικός ο εναλλακτικός τρόπος έκτισης των ποινών.
Κάνουμε σημαντικό βήμα στο να ενισχύσουμε τις εναλλακτικές ποινές. Διαλαμβάνονται στο νομοσχέδιο μέτρα που διακρίνονται για την εσωτερική τους αλληλουχία και συνέπεια. Πρώτον, διευκολύνουμε το δικαστή να επιβάλει την κοινωφελή εργασία, διότι μέχρι σήμερα αυτός ο πρωτοποριακός θεσμός που εισήχθη από το 1999 δεν εφαρμοζόταν, γιατί οι σχετικές ρυθμίσεις ήταν προβληματικές. Υπήρχε περίπτωση λ.χ. κάποιος στον οποίο μπορούσε να επιβληθεί κοινωφελής εργασία να οφείλει τέσσερις χιλιάδες ώρες εργασίας, αριθμός εξωπραγματικός που καθιστούσε τελικά το θεσμό της κοινωφελούς εργασίας μη ελκυστικό. Με τις προτεινόμενες ρυθμίσεις καθιστούμε το θεσμό της κοινωφελούς εργασίας ελκυστικό.
Δεύτερον, καταλήγουμε πάντα στο θεσμό της κοινωφελούς εργασίας και αν ακόμα αρχικώς, όπως και σήμερα προβλέπεται, το δικαστήριο επιβάλλει τη μετατροπή μιας ποινής σε χρηματική ποινή. Η σειρά, λοιπόν, είναι: Επιβάλλεται ποινή που μετατρέπεται από το δικαστήριο σε χρηματική ποινή. Η χρηματική ποινή, σύμφωνα με τις προβλέψεις μας, μπορεί να καταβληθεί σε χρόνο επαρκή, ώστε ο καταδικασθείς, αν δεν έχει τη δυνατότητα καταβολής της, να μην οδηγείται πίσω από της φυλακής τα σίδερα.
Μέχρι τώρα μόνο οι δυνάμενοι καταβάλλουν τις χρηματικές ποινές. Προβλέπουμε τώρα τη δυνατότητα, σε ένα χρονικό ορίζοντα δύο ως τριών ετών, να καταβάλλεται η επιβληθείσα ποινή και αν πάλι ο καταδικασθείς δηλώσει ότι αδυνατεί, τότε επέρχεται η ελκυστική πλέον επιβολή της κοινωφελούς εργασίας.
Εξορθολογίζουμε, όμως, και τις διατάξεις περί αναστολής. Λαμβάνονται, επίσης, για πρώτη φορά πρόνοιες καθαρά ανθρωπιστικού χαρακτήρα. Κανένας, παραδείγματος χάριν, δεν είχε σκεφθεί μέχρι σήμερα ότι ο ευεργετικός υπολογισμός της ποινής δεν μπορεί να ισχύσει για ανθρώπους που δεν δύνανται να εργαστούν. Οροθετικοί, παραπληγικοί, άνθρωποι με αναπηρίες υψηλού ποσοστού, μητέρες που έχουν τα ανήλικα παιδιά τους μέχρι τριών ετών στις φυλακές. Όλες αυτές οι κατηγορίες θα έχουν πλέον το δικαίωμα υπαγωγής στο μέτρο του ευεργετικού υπολογισμού της ποινής.
Εξορθολογίζουμε, όμως, και τις διατάξεις περί αναστολής. Λαμβάνονται, επίσης, για πρώτη φορά πρόνοιες καθαρά ανθρωπιστικού χαρακτήρα. Κανένας, παραδείγματος χάριν, δεν είχε σκεφθεί μέχρι σήμερα ότι ο ευεργετικός υπολογισμός της ποινής δεν μπορεί να ισχύσει για ανθρώπους που δεν δύνανται να εργαστούν. Οροθετικοί, παραπληγικοί, άνθρωποι με αναπηρίες υψηλού ποσοστού, μητέρες που έχουν τα ανήλικα παιδιά τους μέχρι τριών ετών στις φυλακές. Όλες αυτές οι κατηγορίες θα έχουν πλέον το δικαίωμα υπαγωγής στο μέτρο του ευεργετικού υπολογισμού της ποινής.
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, ο δεύτερος τομέας στον οποίον επεμβαίνουμε είναι οι εναλλακτικές ποινικές διαδικασίες που θα αποσυμφορούν τα ποινικά δικαστήρια. Εισάγεται, λοιπόν, νέος θεσμός: ο θεσμός της ποινικής συνδιαλλαγής. Προηγουμένως όμως εξορθολογίζουμε το ισχύον καθεστώς της έμπρακτης μετάνοιας.
Η έμπρακτη μετάνοια έχει εισαχθεί πολύ καιρό τώρα στο ποινικό μας σύστημα. Διαπιστώθηκαν, όμως, προβλήματα. Πρώτον αφορούσε πολύ μικρό αριθμό εγκλημάτων. Δεύτερον, προβλέπονταν διαφορετικοί χρόνοι εντός των οποίων μπορούσε να επέλθει. Προβλέπουμε, τώρα, ενιαίες προθεσμίες μέσα στις οποίες μπορεί να κινηθεί η διαδικασία της έμπρακτης μετάνοιας και την επεκτείνουμε σε μια σειρά πρόσθετων αδικημάτων.
Η έμπρακτη μετάνοια έχει εισαχθεί πολύ καιρό τώρα στο ποινικό μας σύστημα. Διαπιστώθηκαν, όμως, προβλήματα. Πρώτον αφορούσε πολύ μικρό αριθμό εγκλημάτων. Δεύτερον, προβλέπονταν διαφορετικοί χρόνοι εντός των οποίων μπορούσε να επέλθει. Προβλέπουμε, τώρα, ενιαίες προθεσμίες μέσα στις οποίες μπορεί να κινηθεί η διαδικασία της έμπρακτης μετάνοιας και την επεκτείνουμε σε μια σειρά πρόσθετων αδικημάτων.
Ο εντελώς όμως καινοτόμος και νέος θεσμός είναι ο θεσμός της ποινικής συνδιαλλαγής. Είναι θεσμός προερχόμενος πράγματι από τις αγγλοσαξονικές χώρες. Υιοθετήθηκε και στη μέση Ευρώπη. Η Ιταλία για παράδειγμα τον υιοθέτησε έγκαιρα. Η υιοθέτηση της ποινικής συνδιαλλαγής στις χώρες αυτές οδήγησε σε μεγάλη ελάφρυνση των πινακίων των ποινικών δικαστηρίων από υποθέσεις που αφορούν εγκλήματα ιδιοκτησίας και σε βάρος της περιουσίας. Ένα υψηλό ποσοστό της τάξης του 85% των υποθέσεων αυτών εντάχθηκαν στη διαδικασία της ποινικής συνδιαλλαγής και δεν έφτασαν ποτέ στο ακροατήριο του αρμοδίου ποινικού δικαστηρίου.
Ευελπιστούμε βάσιμα ότι, εφαρμοζόμενος με συνέπεια αυτός ο θεσμός, θα οδηγήσει στα ίδια θετικά αποτελέσματα και στη χώρα μας. Υπολογίζω ότι μετά την πάροδο ευλόγου χρόνου ένα υψηλό ποσοστό υποθέσεων που αφορά προσβολές κατά της ιδιοκτησίας και της περιουσίας δεν θα φθάνει στα ποινικά δικαστήρια, με ευεργετικές συνέπειες για τη λειτουργία των δικαστηρίων μας.
Ευελπιστούμε βάσιμα ότι, εφαρμοζόμενος με συνέπεια αυτός ο θεσμός, θα οδηγήσει στα ίδια θετικά αποτελέσματα και στη χώρα μας. Υπολογίζω ότι μετά την πάροδο ευλόγου χρόνου ένα υψηλό ποσοστό υποθέσεων που αφορά προσβολές κατά της ιδιοκτησίας και της περιουσίας δεν θα φθάνει στα ποινικά δικαστήρια, με ευεργετικές συνέπειες για τη λειτουργία των δικαστηρίων μας.
Ο τρίτος τομέας στον οποίον παρεμβαίνουμε είναι η σύντμηση και η ευελιξία όλων των δικονομικών διαδικασιών, από το προκαταρκτικό στάδιο, από την προκαταρκτική εξέταση μέχρι και τη συζήτηση επ’ ακροατηρίω. Θυμίζω ότι τάσσουμε προθεσμίες για τη διατύπωση της εισαγγελικής πρότασης προς το συμβούλιο αλλά και για την έκδοση των βουλευμάτων. Μέχρι τώρα δεν υπήρχε τεταγμένη προθεσμία. Συμπυκνώνουμε το χρόνο από την προκαταρκτική εξέταση μέχρι το πέρας της κύριας ανακρίσεως. Χωρίς να θίγουμε δικονομικά δικαιώματα, εξορθολογίζουμε το καθεστώς των αναιρέσεων -μέχρις εξαλείψεως του φαινομένου της αναιρέσεως- και των εφέσεων κατά βουλευμάτων.
Εξορθολογίζουμε το άρθρο 349 του Κ.Π.Δ. που αφορά στις αναβολές. Εδώ πρέπει να κάνω μια παρατήρηση. Πολλοί φορείς, πολλοί συνάδελφοι όταν συζητούμε την προστασία δικαιωμάτων στην ποινική δικονομία είναι απολύτως θετικοί. Όταν φτάνουμε στα θέματα της επιτάχυνσης της ποινικής δίκης κατισχύει η επαγγελματική νοοτροπία. Δεν είναι ποτέ κανένας διατεθειμένος –από όσους συλλειτουργούν στο πλαίσιο της δικαιοσύνης- να βοηθήσει την επιτάχυνση της ποινικής δίκης, παρά το γεγονός ότι είμαστε μια από τις πολλές φορές καταδικασμένη χώρα από το δικαστήριο του Στρασβούργου, γιατί υπερβαίνουμε τα εύλογα όρια της δίκης.
Οι ρυθμίσεις λοιπόν για το άρθρο 349 είναι αναγκαίες ρυθμίσεις. Δεν μπορεί να επιτρέπουμε έναν απεριόριστο αριθμό αναβολών. Άκουσα το ερώτημα τι θα γίνει αν πραγματικός λόγος ανώτερης βίας προκύψει μετά τη δεύτερη αναβολή.
Κατ’ αρχήν δεν είναι δύο οι αναβολές, είναι τρεις οι αναβολές. Μια η αναβολή που μπορεί να δώσει το δικαστήριο οίκοθεν, χωρίς να τάσσεται προθεσμία για τον προσδιορισμό της νέας δικασίμου. Και δύο αναβολές που μπορεί να οφείλονται στους διαδίκους και τους πληρεξουσίους τους. Τότε βεβαίως οι αποφάσεις για την αναβολή πρέπει να είναι αιτιολογημένες και να στηρίζονται στους συγκεκριμένους λόγους που προβλέπει η σχετική διάταξη. Κοιτάξτε τώρα τι μπορεί να συμβεί, για να απαντήσω στο ερώτημα περί ανωτέρας βίας μετά τη δεύτερη αναβολή. Δίνει πρώτη αναβολή το δικαστήριο, οικεία βουλήσει, χωρίς προσδιορισμό χρόνου. Τίθεται παραδείγματος χάριν, θέμα υγείας του κατηγορουμένου;
Το δικαστήριο, εάν είναι σοβαρό το πρόβλημα, θα εκτιμήσει πότε μπορεί να προσδιοριστεί η δικάσιμος. Αν συνεχισθεί το πρόβλημα, δίδεται δεύτερη αναβολή για λόγους που αφορούν έναν εκ των διαδίκων.
Οι ρυθμίσεις λοιπόν για το άρθρο 349 είναι αναγκαίες ρυθμίσεις. Δεν μπορεί να επιτρέπουμε έναν απεριόριστο αριθμό αναβολών. Άκουσα το ερώτημα τι θα γίνει αν πραγματικός λόγος ανώτερης βίας προκύψει μετά τη δεύτερη αναβολή.
Κατ’ αρχήν δεν είναι δύο οι αναβολές, είναι τρεις οι αναβολές. Μια η αναβολή που μπορεί να δώσει το δικαστήριο οίκοθεν, χωρίς να τάσσεται προθεσμία για τον προσδιορισμό της νέας δικασίμου. Και δύο αναβολές που μπορεί να οφείλονται στους διαδίκους και τους πληρεξουσίους τους. Τότε βεβαίως οι αποφάσεις για την αναβολή πρέπει να είναι αιτιολογημένες και να στηρίζονται στους συγκεκριμένους λόγους που προβλέπει η σχετική διάταξη. Κοιτάξτε τώρα τι μπορεί να συμβεί, για να απαντήσω στο ερώτημα περί ανωτέρας βίας μετά τη δεύτερη αναβολή. Δίνει πρώτη αναβολή το δικαστήριο, οικεία βουλήσει, χωρίς προσδιορισμό χρόνου. Τίθεται παραδείγματος χάριν, θέμα υγείας του κατηγορουμένου;
Το δικαστήριο, εάν είναι σοβαρό το πρόβλημα, θα εκτιμήσει πότε μπορεί να προσδιοριστεί η δικάσιμος. Αν συνεχισθεί το πρόβλημα, δίδεται δεύτερη αναβολή για λόγους που αφορούν έναν εκ των διαδίκων.
Εν τω μεταξύ, μπορεί να εκτιμηθεί η εφάπαξ διακοπή της δίκης για δεκαπέντε μέρες. Μετά τη δεύτερη αναβολή, δίδεται η δυνατότητα δύο δεκαπενθήμερων διακοπών.
Δεν αισθάνεστε ότι κάποια στιγμή θα πρέπει να σταματήσουμε την ασυδοσία αναβολών και διακοπών; Δηλαδή πως θα εξοικονομήσουμε χρόνο; Ας φροντίσουν άπαντες να εφαρμόσουν τις διατάξεις. Γι’ αυτό και εφεξής θα ελέγχεται πειθαρχικά ο δικαστής, που δεν θα εφαρμόζει σωστά τις νέες διατάξεις περί αναβολών.
Δεν αισθάνεστε ότι κάποια στιγμή θα πρέπει να σταματήσουμε την ασυδοσία αναβολών και διακοπών; Δηλαδή πως θα εξοικονομήσουμε χρόνο; Ας φροντίσουν άπαντες να εφαρμόσουν τις διατάξεις. Γι’ αυτό και εφεξής θα ελέγχεται πειθαρχικά ο δικαστής, που δεν θα εφαρμόζει σωστά τις νέες διατάξεις περί αναβολών.
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, θα κλείσω με ορισμένες παρατηρήσεις συναδέλφων. Είναι προφανές ότι δεν μπορώ να αποδεχτώ ορισμένες, όπως αυτή που έκανε ο κ. Μαρκογιαννάκης για την προσφορά, εφόσον το θέλει ο θιγείς, κοινωφελούς εργασίας από το θύτη στο θύμα. Πρόκειται για πρωτοποριακό θεσμό. Έχει εφαρμοστεί σε άλλες χώρες. Δεν υποχρεώνει κανένας το θύμα να αποδεχθεί υπηρεσίες του θύτη. Μόνο εάν συμφωνήσει. Μπορεί να διευκολύνει το αίτημα κοινωνικής συμφιλίωσης αυτή η δυνατότητα.
Ούτε βεβαίως υπάρχει κάποιο πρόβλημα με τις μεταβολές που επιφέρουμε στο άρθρο 56 του Ποινικού μας Κώδικα. Και σήμερα η πρόβλεψη του Ποινικού Κώδικα είναι ο γέρων, που έχει καταδικαστεί για οφειλή προς το δημόσιο να εκτελεί την επιβληθείσα ποινή στην οικία του. Οφείλει, επίσης, να εμφανίζεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα, αν του το επιβάλει βεβαίως το δικαστήριο, στο αστυνομικό τμήμα της περιφερείας του. Συνεπώς, αυτό δεν αλλάζει. Απλώς επεκτείνουμε αυτήν τη δυνατότητα και σε άλλα εγκλήματα.