Ομιλια του Υπουργου Δικαιοσυνης, Διαφανειας & Ανθρωπινων Δικαιωματων Χαρη Καστανιδη κατα τη συζητηση του νομοσχεδιου «Βελτιωσεις της ποινικης νομοθεσιας για τους ανηλικους δραστες, προληψη και αντιμετωπιση της θυματοποιησης και της εγκληματικοτητας των ανηλικων»

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΔΗΣ (Υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων): Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, «η Ελλάδα δεν έχει δικαίωμα να χάσει κανένα παιδί της». Ήταν η πολύ ωραία διατύπωση της συναδέλφου κυρίας Μερεντίτη. Θα δώσω συνέχεια σ’ αυτήν τη διατύπωση με μια παρότρυνση: Ας υιοθετήσουμε όλοι τη θεμελιώδη αρχή ότι δεν υπάρχουν χαραμισμένες ζωές.
Αυτή η θεμελιώδης αξιολόγηση αποκτά ιδιαίτερη σημασία όταν αναφερόμαστε στην ανηλικότητα, όταν αναφερόμαστε σε παιδιά. Ακόμα και οι πρόωρα πληγωμένες ζωές μπορούν να ανθίσουν. Πληγωμένες πρόωρα ζωές, γιατί είναι συντετριμμένες ανάμεσα στη χαμένη αθωότητα, στην ακύρωση των παιδικών ονείρων ή στη βίωση σκληρών, ανελέητων οικογενειακών και κοινωνικών όρων. Εάν θα χάσουμε τα παιδιά μας, εάν θα επιτρέψουμε να χαθούν ζωές έχει σχέση με τη δική μας απόφαση.
Γι’ αυτό η Κυβέρνηση είναι αποφασισμένη να απευθύνεται και να αντιμετωπίζει την νεότητα και την ανήλικη παραβατικότητα με υπερχειλίζουσα διάθεση παιδαγωγικής καθοδήγησης και ελάχιστο σωφρονισμό. Αυτός είναι ο πραγματικός δρόμος, τον οποίο πρέπει να ακολουθήσουμε. Πνεύμα παιδαγωγικής καθοδήγησης, ο ελάχιστος δυνατός σωφρονισμός.
Μιλούμε για νέα παιδιά, μιλούμε για παιδιά που είναι σε κίνδυνο, μιλούμε για παιδιά που αντιμετωπίζουν το φάσμα της θυματοποίησης, αναφερόμαστε σε νέους ανήλικους δράστες. Ο ποινικός σωφρονισμός πρέπει να είναι το έσχατο μέσο που μια πολιτεία χρησιμοποιεί. Πρέπει πολλά άλλα να προηγηθούν. Έτσι αντιμετωπίζουμε το δίκαιο των ανηλίκων. Πηγή της διανόησης και της έμπνευσης μας είναι χρήσιμες παρατηρήσεις που έχουν γίνει από τον δικαστικό κόσμο, ιδιαίτερα από δικαστές που σχετίζονταν με την παρακολούθηση ανηλίκων παραβατών.

Πηγή της έμπνευσής μας είναι κρισιμότατες παρατηρήσεις από το σύνολο της νομικής επιστήμης, από πανεπιστημιακούς δασκάλους. Πηγή της έμπνευσής μας είναι θεμελιώδη διεθνή κείμενα, όπως είναι η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, οι πρότυποι κανόνες του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την απονομή δικαιοσύνης στους ανηλίκους, όπως είναι οι Κανόνες του Πεκίνου ή οι συστάσεις του Συμβουλίου Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο θέλουμε να κινηθούμε.

Παραλάβαμε τη σκυτάλη από τη μεταρρύθμιση που έγινε το 2003. Η μεταρρύθμιση στο Δίκαιο ανηλίκων το 2003 ήταν μια σοβαρή και προοδευτική μεταρρύθμιση. Την εισηγήθηκε στη Βουλή ο τότε Υπουργός Δικαιοσύνης κ. Πετσάλνικος, αλλά την επεξεργάστηκε Επιτροπή υπό την εμπνευσμένη καθοδήγηση του αείμνηστου Κρουσταλάκη.
Αρκετές από τις προτάσεις της τότε Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής δεν τις υιοθέτησε η κυβέρνηση γι’ αυτό, ενώ εισήχθησαν σύγχρονα και προοδευτικά μέτρα στο πεδίο της αναμόρφωσης και της θεραπείας, ήταν αλυσιτελείς οι διατάξεις σε ό,τι αφορά τον ποινικό σωφρονισμό.
Παραλαμβάνουμε τη νοητή σκυτάλη από το 2003 και υπολογίζουμε ότι κάνουμε ιδιαίτερα σημαντικό προοδευτικό βήμα προς την ορθή κατεύθυνση.
Επεμβαίνουμε σε τρεις τομείς: Στα θέματα του ποινικού σωφρονισμού με τη μεταβολή διατάξεων του Ποινικού Κώδικα. Στις δικονομικές εγγυήσεις με την τροποποίηση διατάξεων του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Επεμβαίνουμε και στον τομέα της πρόληψης.
Με αυτές τις παρεμβάσεις εξαντλούμε τις υποχρεώσεις μας; Επεμβαίνουμε στη ρίζα του προβλήματος; Είναι προφανές ότι επεμβαίνουμε μερικώς. Υπάρχουν ευρύτεροι κοινωνικοί λόγοι που εξηγούν το φαινόμενο της ανήλικης παραβατικότητας και στον τόπο μας.
Θέλω να υπενθυμίσω σε ορισμένους συναδέλφους που αγόρευσαν με πιο συντηρητικό και αυστηρό πνεύμα ότι η επιστήμη μας έχει δείξει –και η εμπειρία – ότι όταν αναφερόμαστε σε παιδιά που είναι σε κίνδυνο, όταν αναφερόμαστε στην ανήλικη παραβατικότητα, αναφερόμαστε σε παιδιά που είναι γόνοι διαλυμένων οικογενειών, σε παιδιά που έχουν ζήσει σε περιβάλλον που καθ’ έξιν ρέπει προς το έγκλημα, που γνώρισαν την κοινωνική σκληρότητα σε συνθήκες φτώχειας.
Άρα, λοιπόν, η πολιτεία οφείλει να αναγνωρίσει την κοινωνική ρίζα του προβλήματος και να επέμβει στην αντιμετώπιση των κοινωνικών αιτίων με τρόπο πολύπλευρο, θεσμικά ολοκληρωμένο.
Προφανώς δεν μπορεί ο Υπουργός Δικαιοσύνης μόνος του να εισηγηθεί για όλο το φάσμα των προβλημάτων και να εξαλείψει όλες τις κοινωνικές αιτίες τους. Μπορεί όμως, με ευέλικτο και αποτελεσματικό τρόπο να επέμβει σε ένα μέρος των προβλημάτων, σε ένα μέρος των επιφαινομένων για να δώσει προοδευτική ώθηση στην επίλυση τους.
Η έλλειψη αξιών είναι ένα πολύ σοβαρό θέμα για την κοινωνία μας. Η έλλειψη του απαραίτητου επιστημονικού δυναμικού που μπορεί σε κρίσιμους χώρους να ανιχνεύει τον κίνδυνο που διατρέχουν παιδιά να περάσουν στη σφαίρα της ανήλικης παραβατικότητας είναι ένα σημαντικό θέμα. Το γεγονός ότι διαλύεται η συνοχή της οικογένειας, το γεγονός ότι δεν παρέχει το σχολείο μας τα αναγκαία παιδαγωγικά πρότυπα, είναι σοβαροί λόγοι που εξηγούν την κατάσταση. Σε ό,τι αφορά, όμως, αυτά θα πρέπει να αρθρώσουμε μια γενικευμένη πολιτική που δεν είναι αρμοδιότητα μόνο του Υπουργού Δικαιοσύνης.
Αισθανόμαστε ικανοποιημένοι και περήφανοι που επεμβαίνουμε, έστω  μερικώς δίνοντας προοδευτική ώθηση στην αντιμετώπιση της ανήλικης παραβατικότητας.
Ανέφερα προηγουμένως ποιες είναι οι πηγές της έμπνευσής μας.
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, επιλέγουμε αυτό που εδώ και καιρό έχει επιλέξει η διεθνής τάση. Δεν πρέπει να οδηγούνται στον ποινικό σωφρονισμό παιδιά που είναι δεκατριών χρονών και πάνω. Η διεθνής τάση είναι να έχουν συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας τους. Αυτό υιοθετούμε. Μειώνουμε τις ποινές που προβλέπονται από το ποινικό μας σύστημα για τους ανήλικους παραβάτες.
Σήμερα ένας ανήλικος παραβάτης μπορεί να μείνει στη φυλακή, στο ειδικό κατάστημα κράτησης μέχρι είκοσι χρόνια. Την ίδια ώρα, οι επιστημονικές και κοινωνικές αξιολογήσεις μας οδηγούν στο αβίαστο συμπέρασμα ότι ένα υψηλό ποσοστό, που αγγίζει το 80% των παιδιών αυτών, είναι υπότροπο στη ζωή του, με τις αυστηρές ποινές, με τις συνθήκες εγκλεισμού, με την έλλειψη των μέσων και των μεθόδων. Δεν πρέπει να απαντήσουμε σ’ αυτό και να το διορθώσουμε;
Επιλέγουμε, λοιπόν, να μειώσουμε τις ποινές για τους ανήλικους παραβάτες, προσφέροντας περισσότερες ευκαιρίες στη χαμένη αθωότητα. Μέχρι δέκα χρόνια είναι η κλιμάκωση των ποινών και στην χειρότερη περίπτωση αυξάνεται στα δέκα πέντε χρόνια ο ποινικός σωφρονισμός, αν πρόκειται για ιδιαίτερα σοβαρό έγκλημα που επισύρει την ποινή, στην περίπτωση που ενήλικος τελούσε το έγκλημα, της ισόβιας κάθειρξης ή της καθείρξεως τουλάχιστον δέκα ετών.
Τροποποιούμε τις διατάξεις του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Είδα ότι εκεί υπάρχει μια ευρύτερη συναίνεση. Δεν μπορεί να μη σεβαστούμε τη νομολογιακή αρχή. Η νομολογία μας διαμόρφωσε την αρχή ότι δεν μπορεί να παραπεμφθεί ένας ανήλικος παραβάτης σε αυτόφωρη δίκη, διότι πρέπει προηγουμένως ο Εισαγγελέας ανηλίκων να ερευνήσει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες τελέστηκε το έγκλημα, την προσωπικότητα του ανήλικου παραβάτη και τις συνθήκες της ζωής του. Αυτό οφείλουμε από νομολογιακή πρακτική να το αναγάγουμε στο επίπεδο της θεσμικής πρόβλεψης.
Ορθά επιβάλλουμε την υποχρεωτική υπεράσπιση ενός παιδιού από συνήγορο υπεράσπισης. Το είπα και στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή. Είναι δυνατόν στο θεσμικό μας πλαίσιο να μην προβλέπεται υποχρεωτική παράσταση συνηγόρου υπεράσπισης και ένας ανήλικος να προσέρχεται μόνος του στο δικαστήριο, ενώπιον του Εισαγγελέα ή του δικαστή ανηλίκων;
Όπως, επίσης, δεν είναι δυνατόν ο Εισαγγελέας σήμερα να αποφασίζει, αν θα απέχει, ή θα ασκήσει ποινική δίωξη σε βάρος του ανηλίκου, χωρίς προηγουμένως να τον έχει ακροαστεί. Όσο περισσότερο ενισχύεις τις δικονομικές εγγυήσεις υπέρ ενός κατηγορουμένου, τόσο καλύτερα υπηρετείς την ελευθερία και την δικαιοπολιτική τάξη. Αυτό πολύ περισσότερο ισχύει για τα ανήλικα παιδιά.
Για πρώτη φορά επεμβαίνουμε στον τομέα της πρόληψης, του συντονισμού των μηχανισμών, που ατάκτως ερριμμένοι, δεν συντονίζονται μεταξύ τους. Γι’ αυτό και δημιουργούμε το Κεντρικό Επιστημονικό Συμβούλιο Ενάντια στη θυματοποίηση των ανήλικων παιδιών προκειμένου, πρώτα απ’ όλα, να συντονιστούν οι Εταιρείες Προστασίας Ανηλίκων, δεύτερον να διατυπωθούν ολοκληρωμένες εισηγήσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που βιώνουν τα παιδιά που είναι σε κίνδυνο.
Το ΚΕΣΑΘΕΑ μπορεί, επίσης, πέραν του συντονισμού και των γνωμοδοτήσεων προς την κεντρική Κυβέρνηση, να αξιοποιεί διεθνείς διασυνδέσεις με μη κυβερνητικές οργανώσεις, με ινστιτούτα, με ιδρύματα, με πανεπιστήμια, να αξιοποιεί χρήσιμες διεθνείς εμπειρίες και επιστημονικά συμπεράσματα.
Διαμορφώνουμε, επίσης, έναν κεντρικό μηχανισμό στον οποίο μπορούν να γίνονται συστηματικά καταγγελίες για παιδιά που κινδυνεύουν.
Θέλω να σκεφθείτε, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, ότι το παραμύθι, με το οποίο γαλουχήθηκαν πολλές γενιές, στο οποίο πρωταγωνιστεί το κοριτσάκι με τα σπίρτα μπορεί να είναι ένα σύγχρονο παιδί των φαναριών. Αυτές είναι οι σκέψεις μας. 

Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, οι οργανωτικού χαρακτήρα ρυθμίσεις που εισηγούμαστε, θα διευκολύνουν να γίνει πιο αποτελεσματική η πολιτική του κράτους. Γι’ αυτό και η υποστήριξη του Κεντρικού Επιστημονικού Συμβουλίου ενάντια στη θυματοποίηση δεν γίνεται από έναν κλασσικό, γραφειοκρατικό μηχανισμό, αλλά όχι τυχαία, από έναν αποκεντρωμένο μηχανισμό του Υπουργείου Δικαιοσύνης, ο οποίος θα στελεχωθεί και από υπαλλήλους προερχόμενους από τον ευρύτερο δημόσιο τομέα.

Άκουσα με μεγάλη προσοχή όλους τους συναδέλφους και θέλω ειλικρινώς να τους ευχαριστήσω. Νομίζω ότι η συντριπτική πλειοψηφία των πτερύγων της Βουλής συμφώνησε στα περισσότερα. Ακόμα και οι συνάδελφοι του Λαικού Ορθόδοξου Συναγερμού συμφώνησαν σε μία σειρά ρυθμίσεων. Έχουν κάνει χρήσιμες για μένα παρατηρήσεις, ορισμένες από αυτές θα τις χρησιμοποιήσω. Αλλά πριν προτείνω δύο συγκεκριμένες νομοτεχνικές βελτιώσεις που στηρίζονται σε παρατηρήσεις των συναδέλφων και του Επιστημονικού Συμβουλίου, θέλω να κάνω μία τελευταία ουσιαστική, κατά την κρίση, μου παρατήρηση για τη συζήτησή μας.
Θεωρώ ότι η σημερινή συζήτηση ήταν μία εξόχως δημιουργική συζήτηση. Δεν εξαιρώ τη συμβολή κανενός συναδέλφου. Άκουσα πολλές κρίσεις χαμηλόφωνες, που είχαν ιδιαίτερο χρώμα συμπάθειας, αγάπης και επιείκειας για τα παιδιά. Άκουσα και μερικές φωνές πιο αυστηρές, ίσως λίγο πιο έντονες, ίσως λίγο πιο φοβισμένες. Σε αυτές θα απαντήσω.
Έλεγε με έξοχο τρόπο ο Ηλίας Έρεμπουργκ ότι ορισμένοι αντιλαμβάνονται την ιστορία με τη ματιά αυτού που κοιτάει από την κλειδαρότρυπα και άλλοι αντιλαμβάνονται την ιστορία με τη ματιά που ανοίγεται στους ορίζοντες, αφού πρώτα ανέβουν στην κορυφή του λόφου και μπορούν να ατενίσουν.
Θα σας καλέσω, κύριοι συνάδελφοι, να αντιμετωπίσετε τα προβλήματα της νεότητας, όχι με την αίσθηση αυτού που κοιτάζει από τη μίζερη οπτική γωνία της κλειδαριάς, αλλά αυτού που μπορεί να ανεβαίνει στην κορυφή του λόφου και να κοιτάζει τους αναπεπταμένους ορίζοντες και με μεγάλη γενναιότητα να φροντίζει τη νεότητα. Να διαλεχθούμε με αυτό το πνεύμα, γιατί θα έχουμε τότε δίκιο και θα έχουμε πετύχει πολύ περισσότερα.
Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, κατατέθηκαν μερικές τροπολογίες. Ορισμένες από αυτές που κατέθεσε ο ΣΥΡΙΖΑ αφορούν το Σωφρονιστικό Κώδικα και τον Κώδικα Νόμων για τα Ναρκωτικά. Δεν σπεύδω να τις υιοθετήσω, διότι ήδη εδώ και μερικούς μήνες στο Υπουργείο  Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων δικαιωμάτων λειτουργούν δύο από τις έξι νομοπαρασκευαστικές επιτροπές, που έχουν ως έργο και αποστολή την αναθεώρηση τόσο του Σωφρονιστικού Κώδικα όσο και του Κώδικα Νόμων για τα Ναρκωτικά. Η απώτατη προθεσμία για τη λήξη του έργου τους είναι ο Δεκέμβριος του τρέχοντος έτους. Είμαι σχεδόν σίγουρος ότι το σύνολο του προβληματισμού σας έχει ήδη αποτελέσει αντικείμενο προβληματισμού και των επιτροπών. Θα ήθελα, μετά τη λήξη της εργασίας των επιτροπών, να είναι συνολική η παρέμβαση και τότε να είσαστε σίγουροι ότι θα αξιοποιηθούν οι ιδέες σας.
Σε ό,τι αφορά το ποινικό μητρώο, έθεσε το θέμα και συνάδελφος από τη Νέα Δημοκρατία εκτός από σας, κύριε Κουράκη, παρότι είναι σωστή η ιδέα που έχετε, θα την υιοθετούσα και τώρα, αν δεν υπήρχαν σοβαρά προβλήματα στη νομοτεχνική διατύπωση των τροπολογιών που καταθέσατε. Πρέπει να γίνουν σοβαρές βελτιώσεις στη νομοτεχνική διατύπωση, πράγμα που σημαίνει ότι οι ρυθμίσεις για το ποινικό μητρώο θα εισαχθούν με την ευκαιρία άλλου νομοσχεδίου.
Κύριε Πρόεδρε, καταλήγω με δύο βελτιώσεις που θέλω να επιφέρω στα άρθρα του νομοσχεδίου. Η μία βελτίωση αφορά το άρθρο 2 και οφείλεται σε παρατήρηση του Επιστημονικού Συμβουλίου της Βουλής.
Στη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 2, διαβάζω τη διατύπωση όπως έχει: «Περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων επιβάλλεται μόνο σε ανηλίκους που έχουν συμπληρώσει το δέκατο πέμπτο έτος της ηλικίας, εφόσον η πράξη τους έχει χαρακτήρα κακουργήματος». Η ορθή διατύπωση είναι: «εφόσον η πράξη τους, αν την τελούσε ενήλικος, θα ήταν κακούργημα».
Η δεύτερη βελτίωση οφείλεται σε παρατήρηση του εισηγητή της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης, ο οποίος ορθά επισήμανε ότι θα έπρεπε στο πνεύμα των ρυθμίσεων που προτείνουμε, να αντιστοιχηθεί και το άρθρο 489 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Γι’ αυτό ακριβώς στο άρθρο 9 του νομοσχεδίου προστίθεται δεύτερη παράγραφος, όπως θα την αναγνώσω και η ισχύουσα διάταξη αναριθμείται σε πρώτη παράγραφο.
Διαβάζω τη δεύτερη παράγραφο που προστίθεται στο άρθρο 9: «Στην περίπτωση ε’ της παραγράφου 1 του άρθρου 489 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας οι λέξεις «το δέκατο τρίτο έτος» αντικαθιστάται από τις λέξεις «το δέκατο πέμπτο έτος».
(Στο σημείο αυτό ο Υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Διακιωμάτων κ. Χαράλαμπος Καστανίδης καταθέτει για τα Πρακτικά τις προαναφερθείσες νομοτεχνικές βελτιώσεις, που έχουν ως εξής:
Άρθρο 2
Στην παράγραφο 2 διαγράφονται οι λέξειες «έχει χαρακτήρα κακουργήματος» και μετά την φράση «εφόσον η πράξη τους» ακολουθούν οι λέξεις: «, αν την τελούσε ενήλικος, θα ήταν κακούργημα». Η συνέχεια ως έχει.
Άρθρο 9
Προστίθεται δεύτερη παράγραφος που έχει ως εξής:
2. «Στην περίπτωση ε της παραγράφου 1 του άρθρου 489 του Κ.Π.Δ. οι λέξεις «το δέκατο τρίτο έτος» αντικαθίστανται από τις λέξεις «το δέκατο πέμπτο έτος».
Η εισαχθείσα διάταξη του άρθρου 9 γίνεται πρώτη παράγραφος.

Στο άρθρο 130 παράγραφος 3 δεν υπάρχει πρόβλημα, κύριε συνάδελφε.
Θα ήθελα να κλείσω την παρέμβασή μου, κύριε Πρόεδρε, ευχαριστώντας για άλλη μία φορά τους συναδέλφους για το δημιουργικό τους πνεύμα και εκφράζοντας τη βεβαιότητα ότι η Βουλή των Ελλήνων θα είναι υπερήφανη γιατί ψήφισε αυτό το σχέδιο νόμου.
Σας ευχαριστώ πολύ.

Advertisement