ΕΡ: Ποιές κοινωνικές αλλαγές οδήγησαν στη διάλυση της ΄Ενωσης Κέντρου;
ΑΠ: Η ΄Ενωση Κέντρου δεν διαλύθηκε εξαιτίας κάποιων κοινωνικών μεταβολών. Διαλύθηκε, όπως και τα υπόλοιπα πολιτικά κόμματα, με την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας. Είναι αλήθεια, ότι με την μεταπολίτευση του 1974, η ΄Ενωση Κέντρου δεν ανασυστήθηκε, όπως τη γνωρίζαμε προδικτατορικά. ΄Ενα μέρος του πολιτικού της κόσμου δημιούργησε την ΄Ενωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις, ενώ το πιο ριζοσπαστικό τμήμα των πολιτικών της στελεχών, σε συνεργασία με άλλες δυνάμεις του προοδευτικού χώρου και της αριστεράς, εντάχθηκε στο ΠΑΣΟΚ και ακολούθησε τον Ανδρέα Παπανδρέου. Το 1974 ήταν όντως διαφορετικές οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες και πολύ πιο ριζοσπαστικά τα αιτήματα του ελληνικού λαού. Η εξέλιξη των πραγμάτων στον κύκλο της μεταπολίτευσης και η ιστορία δικαίωσαν την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ.
ΕΡ: Τι προκάλεσε το πέρασμα από τον Γεώργιο Παπανδρέου στον Ανδρέα; Τι διαφορετικό σηματοδοτούσαν οι δύο πολιτικοί άνδρες ως ηγέτες;
ΑΠ: Ο Γεώργιος Παπανδρέου υπήρξε αυτό ακριβώς που περιγράφει η προσωνυμία που του απέδωσαν: «ο Γέρος της Δημοκρατίας». Ο Γεώργιος Παπανδρέου ταυτίστηκε με τους αγώνες του λαού μας για την αποκατάσταση της δημοκρατικής ομαλότητας στον πολιτικό μας βίο. Εξέφρασε την ανάγκη ενός ολόκληρου λαού να εξέλθει από το πολιτικό και οικονομικό περιθώριο, στο οποίο τον κατεδίκασε η μετεμφυλιακή δεξιά, την ανάγκη των ελλήνων πολιτών να χωρέσουν όλοι εν ισοτιμία στις ευλογίες αυτής της χώρας και όχι να υφίστανται τις διακρίσεις του αστυνομικού κράτους. Ο Ανδρέας Παπανδρέου εξέφρασε την ύπαρξη ενός πιο πολύπλευρου πολιτικού, κοινωνικού και εθνικού ριζοσπαστισμού. Η δικτατορία μετέτρεψε το αίτημα για δημοκρατία σε πάνδημο αίτημα και ωρίμασε το μεγάλο θυμό του συνόλου των πολιτικών δυνάμεων για την αποκατάστασή της και την εμβάθυνσή της. Την ίδια περίοδο, η απροκάλυπτη επέμβαση και στήριξη της δικτατορίας από τον αμερικανικό παράγοντα, διαμόρφωσε στη συνείδηση του ελληνικού λαού μια στέρεη διεκδίκηση για την εθνική του ανεξαρτησία. Στις ίδιες συνθήκες μέσα, ευρύτατα τμήματα του ελληνικού λαού ωθήθηκαν επιθετικά σε πιο προωθημένες, κοινωνικά και οικονομικά, απόψεις. Ο Ανδρέας Παπανδρέου κατάφερε με ώριμο και εμπνευσμένο πολιτικό λόγο να εκφράσει αυτές τις τρεις ροπές του κοινωνικού σώματος και να διαμορφώσει μιαν ασυγκράτητη δυναμική, που σάρωσε κυριολεκτικά το μεταπολεμικό πρόσωπο της Ελλάδας.
ΕΡ: Ποιοι ήταν οι λόγοι που από τη στάχτη της ΄Ενωσης Κέντρου ξεπετάχτηκε το ΠΑΣΟΚ;
ΑΠ: Σας απήντησα ήδη στο προηγούμενο ερώτημά σας. Θα πρόσθετα και κάτι ακόμη. Ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε την πολιτική οξυδέρκεια να αντιληφθεί, ότι αν ανασυνέθετε στα πλαίσια μιας νέας ΄Ενωσης Κέντρου τον παραδοσιακό πολιτικό κόσμο, θα ήταν δέσμιος παραλυτικών πολιτικών ισορροπιών, που δεν θα του επέτρεπαν να εφαρμόσει κάτι αυθεντικά νέο και πρωτοποριακό.
ΕΡ: Τι σηματοδοτούσε το 1974 ο «πράσινος ήλιος» και το «ζιβάγκο»;
ΑΠ: Ο πράσινος ήλιος παραπέμπει στις αναδυόμενες ελπίδες ενός έθνους. Το ζιβάγκο δεν παρέπεμπε πουθενά. ΄Ηταν απλώς η αντισυμβατική συμπεριφορά ορισμένων ανθρώπων που έζησαν στο εξωτερικό.
ΕΡ: Νομίζετε ότι είκοσι επτά χρόνια μετά τη μεταπολίτευση τα σύμβολα του ΠΑΣΟΚ πρέπει να μπουν στο χρονοντούλαπο; Συντρέχουν τέτοιοι λόγοι; Και αν όχι γιατί;
ΑΠ: Τα σύμβολα εν γένει είναι το πνεύμα, η διάνοια, η ψυχή και το ιστορικό αποτύπωμα κάθε έλλογου όντος, είτε ανθρώπου είτε συλλογικού σχηματισμού. Δεν κατανοώ, συνεπώς, την τελευταία συζήτηση περί καταργήσεως των συμβόλων του ΠΑΣΟΚ. Ιστορικά έχει αποδειχθεί ότι πολιτικά κόμματα άλλαξαν τα σύμβολά τους, μόνον όταν άλλαξαν και την ιδεολογία τους. Κλασσικό παράδειγμα είναι το ιταλικό κομμουνιστικό κόμμα. Το ΠΑΣΟΚ όμως δεν έχει αποστεί από τις βασικές ιδεολογικές του αρχές, ούτε προτίθεται. ΄Αρα και τα σύμβολά μας πρέπει να συνεχίσουν να μας συνοδεύουν.
ΕΡ: Κατά πόσο η σημερινή εποχή ευνοεί τέτοιου είδους αλλαγές;
ΑΠ: Το θέμα που συζητούμε δεν σχετίζεται με τις εποχές αλλά με πιθανές σοβαρές ιδεολογικές μετατοπίσεις, όπως λίγο πριν σαν είπα.
ΕΡ: Πιστεύετε ότι το 2001 έχει κλείσει ο κύκλος της μεταπολίτευσης;
ΑΠ: Νομίζω ναι, ο κύκλος της μεταπολίτευσης έκλεισε. Πρέπει όμως να συνεννοηθούμε, τι εννοούμε. Στον κύκλο της μεταπολίτευσης το πρωταρχικό αίτημα των πολιτικών κομμάτων, εξαιτίας της οδυνηρής εμπειρίας της δικτατορίας, ήταν η σταθεροποίηση και η εμβάθυνση της δημοκρατίας. Αυτό σε σημαντικό βαθμό επετεύχθη, χωρίς να σημαίνει ότι η δημοκρατία δεν χρειάζεται μια συνεχή ανανέωση. Από τις αρχές όμως της δεκαετίας του ΄90 το βασικό ερώτημα που απασχολεί τους έλληνες πολίτες, είναι τι είδους οικονομία και κοινωνία χρειαζόμαστε. Το τέλος, λοιπόν, της μεταπολίτευσης και η έναρξη μιας νέας πολιτικής περιόδου, σηματοδοτείται από την προσπάθεια των πολιτικών κομμάτων να εξεύρουν νέες πολιτικές προτάσεις για την αλλαγή της οικονομικής και κοινωνικής μας οργάνωσης. ΄Οποιος ανταποκριθεί θα είναι η ηγετική δύναμη στις επόμενες δεκαετίες, όποιος όχι θα μείνει ιστορικό απολίθωμα.
ΕΡ: Τι είδους πολιτικό ηγέτη ζητά η εποχή μας; Ποια τα χαρακτηριστικά του;
ΑΠ: Κάθε εποχή έχει το είδος των ηγετών που της αναλογεί. Σε εποχές μεγάλων κοινωνικών ανατάσεων και ιδεολογικών συγκρούσεων συνήθως αντιστοιχούν χαρισματικοί ηγέτες. Σε εποχές ιδεολογικής και κοινωνικής νηνεμίας, περισσότερο σίγουρες και ρυθμισμένες, αντιστοιχούν πολιτικά πρόσωπα των καθημερινών διευθετήσεων. Πιστεύω, ότι σύντομα θα εισέλθουμε σε μια εποχή που θα αναζητήσουμε μεγάλα πολιτικά μεγέθη.
ΕΡ: Πρέπει να αλλάξουν μορφή οι σημερινές οργανώσεις του ΠΑΣΟΚ;
ΑΠ: Και με άλλες ευκαιρίες έχω πει, ότι οι οργανώσεις του ΠΑΣΟΚ πρέπει να αλλάξουν ριζικά. Η βασική ιδέα αυτής της μεταβολής είναι ότι χρειαζόμαστε ένα κόμμα που περισσότερο να διανοείται και λιγότερο να οργανώνει μηχανισμούς.
ΕΡ: Κάποιοι προτείνουν να μετατραπούν οι κομματικές οργανώσεις σε «internet καφέ». Η γνώμη σας;
ΑΠ: Μου είναι συμπαθής αυτή η άποψη, γιατί δείχνει τεχνολογική καινοτομία. Δεν μπορώ όμως να σκεφθώ, πως ένας π.χ. υπερήλικας θα χειρίζεται το διαδίκτυο με τη βοήθεια των συντρόφων του. Πριν από το διαδίκτυο, προτιμώ το δίκτυο της ελεύθερης ένωσης των προσώπων, που πρωτίστως σκέφτονται, από κοινού προβληματίζονται για το μέλλον της ζωής τους και υποδεικνύουν χρήσιμες προτάσεις στην ηγεσία του κόμματός τους. Φυσικά, η ηγεσία του κόμματος διαθέτει τον πολιτισμό να ακούει και να αξιοποιεί.