ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
(6.9.2000)
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΔΗΣ: Κύριοι συνάδελφοι, τα άρθρα του Συντάγματος τα οποία αφορούν στην προστασία των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων είναι κεφαλαιώδους σημασίας, συνεπώς και το εγχείρημα της αναθεώρησης των διατάξεων αυτών είναι εξαιρετικής σημασίας για τον συνταγματικό μας πολιτισμό.
Άλλωστε τα κοινωνικά και ατομικά δικαιώματα συγκροτούν ουσιαστικά την έννοια του συνταγματικού πολιτισμού.
Μία ιστορική παρατήρηση, η οποία θαρρώ πως έχει ιδιαίτερη σημασία, είναι ότι όταν πρωτοθεσπίστηκαν τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα στο επίπεδο του Συντάγματος, είχαν κυρίως προσανατολισμό αντικρατικό. Δηλαδή, η πρόθεση και η βούληση του συντακτικού νομοθέτη ήταν να προστατεύσει τον πολίτη από πιθανές αυθαιρεσίες της κρατικής εξουσίας. Πολλές εξελίξεις όμως και σύνθετα γεγονότα διέτρεξαν τη ζωή μας από τότε μέχρι σήμερα και πλέον ο προσανατολισμός μας στην υπεράσπιση των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, δεν πρέπει να είναι μόνο αντικρατικός. Θα πρέπει πρωτίστως να προστεθεί η μέριμνα και να εκφραστεί η φροντίδα μας για την προστασία των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων από ποικιλώνυμους χώρους ιδιωτικής εξουσίας.
Με αυτή την παρατήρηση θα ήθελα να προχωρήσω σε συγκεκριμένες προτάσεις που αφορούν πια σε μία εκάστη των διατάξεων που αναθεωρούμε.
Κατ’ αρχήν σε ό,τι έχει σχέση με το άρθρο 10 παράγραφο 3 του Συντάγματος. Είναι το άρθρο το οποίο προβλέπει την υποχρέωση αρχής ή υπηρεσίας να απαντά, όπως ο νόμος ορίζει, μέσα σε τακτή προθεσμία, μετά από διατυπωθέν αίτημα πολιτών να ζητήσουν πληροφορίες ή να τους χορηγηθεί κάποιο έγγραφο.
Νομίζω ότι, όπως προτείνεται μέχρι στιγμής η αναθεώρηση, μπορεί να δημιουργήσει ορισμένα προβλήματα. Αν δώσουμε την εξουσιοδότηση στον κοινό νομοθέτη να προσδιορίσει τις προϋποθέσεις και τους χρόνους απαντήσεως, είναι πολύ πιθανόν να έχουμε το φαινόμενο της συνταγματικής περιγραφής. Γι’ αυτό προτείνω, στο Σύνταγμα να διατυπούται η γενική αρχή υποχρεώσεως απαντήσεως της υπηρεσίας ή της αρχής και να ορίζονται αυστηρώς οι εξαιρέσεις, όταν δεν υποχρεούται. Και οι εξαιρέσεις, κατά την άποψή μου, μπορεί να είναι δύο: Οι περιπτώσεις θεμάτων εθνικής ασφάλειας και δημόσιας τάξης. Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, με συνταγματική επιταγή, υποχρεούται η υπηρεσία να απαντήσει. ΄Οπως επίσης θα πρέπει να προσδιορίσουμε και τον μέγιστο χρόνο εντός του οποίου καλείται η αρμόδια υπηρεσία ή αρχή να απαντήσει.
Στο άρθρο 14, ένα από τα πολύ σημαντικά άρθρα που αναθεωρούμε, έχω τρεις παρατηρήσεις να κάνω για τις παραγράφους 5, 7 και 9.
Κατ’ αρχήν σε ό,τι αφορά την πλήρη και απόλυτη επανόρθωση των μέσων μαζικής ενημέρωσης που είναι υπαίτια για ανακριβές δημοσίευμα ή εκπομπή. Ορθά θα πρέπει να προστεθεί και το υβριστικό δημοσίευμα ή εκπομπή, όπως πρότεινε ο κ. Γιαννόπουλος, προκειμένου να επανορθώσουν πλήρως και αποτελεσματικώς τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Τίθεται όμως ένα θέμα, το οποίο δεν καλύπτουμε με την πρόταση, όπως μέχρι στιγμής διατυπώνεται.
Τί θα συμβεί στην περίπτωση που έχουμε ακριβές μεν δημοσίευμα ή εκπομπή που όμως στηρίζεται στη χρήση παράνομων αποδεικτικών μέσων; Δηλαδή, υποκλέπτεται από ηλεκτρονικό αρχείο προσωπικό δεδομένο που αφορά την υγεία π.χ. ενός πολίτη και στη βάση αυτής της υποκλοπής δημοσιοποιείται ρεπορτάζ ή γίνεται εκπομπή. Σε αυτήν την περίπτωση βεβαίως, δεν μπορούμε να μιλήσουμε περί επανορθώσεως, διότι πρόκειται περί ακριβούς δημοσιεύματος, αλλά έχω την αίσθηση – και η πρότασή μου είναι αυτή – ότι θα πρέπει να υπάρξει ρητή απαγόρευση δημοσιευμάτων ή εκπομπών, που στηρίζονται στη χρήση παράνομων κατά το Σύνταγμα και τον κοινό νόμο αποδεικτικών μέσων.
Για φαντασθείτε, να υποκλαπεί μια τηλεφωνική συνδιάλεξη μεταξύ δύο Υπουργών, περιέχουσα κρίσιμο κρατικό μυστικό και να μπορεί επ’ αυτού δημοσιογράφος ελευθέρως να τεκμηριώσει ένα ρεπορτάζ ή να κάνει μια εκπομπή. Νομίζω, λοιπόν, ότι θα πρέπει να υπάρξει πρόβλεψη, ώστε να μην υπάρχει δυνατότητα δημοσιεύματος ή εκπομπής, που στηρίζεται στη χρήση παράνομων αποδεικτικών μέσων.
Για την παράγραφο 7 του άρθρου 14. Νομίζω ότι δεν αρκεί απλώς να ορίσουμε ότι χρειάζεται ταχεία εκδίκαση των υποθέσεων που σχετίζονται με ανακριβές δημοσίευμα. Θα πρέπει να ορίσουμε και το μέγιστο χρόνο, ως προθεσμία, εντός της οποίας οφείλει να επανορθώσει. Διότι ξέρετε πολύ καλά, ότι αν π.χ. πληγεί η τιμή και η υπόληψη ενός οποιουσδήποτε πολίτη ή πολιτικού και αφήσουμε στον κοινό νομοθέτη να ορίσει την έννοια της ταχείας εκδικάσεως, μπορεί να πάμε σε δύο, τρεις ή τέσσερις μήνες, αλλά βεβαίως τα αρνητικά αποτελέσματα από την προσβλητική πράξη θα παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Νομίζω, λοιπόν, ότι στην παράγραφο 7 θα ήταν χρήσιμο να ορίσουμε μέγιστη προθεσμία εντός της οποίας οφείλεται η επανόρθωση.
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Επανόρθωση με δικαστική απόφαση;
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΔΗΣ: Βεβαίως.
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Αν την παραβεί;
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΔΗΣ: Δεν μπορούν να παραβλεφθούν κυρώσεις. Κατ’ αρχήν δεν προτείνω καμία κύρωση σε περίπτωση παραβιάσεως των προθεσμιών. Τα προβλήματα προέκυψαν επειδή αφήσαμε στον κοινό νομοθέτη να επιλύσει τέτοιου είδους δικονομικά θέματα.
Σε ό,τι αφορά το ιδιοκτησιακό καθεστώς, νομίζω ότι, όπως προτείνουμε τη διασφάλιση της πολυφωνίας στην ενημέρωση με αρκετά γενικές και χαλαρές διατυπώσεις, δεν επιτυγχάνουμε το ποθητό αποτέλεσμα. Νομίζω, λοιπόν, ότι ως προς το ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ, την οικονομική τους κατάσταση, τα μέσα χρηματοδότησης, θα πρέπει να υιοθετήσουμε τις ακόλουθες τρεις αρχές. Εγώ θα κάνω μια προσπάθεια συνεννοήσεως και με τους εισηγητές για τη νομοτεχνική διατύπωση. Δεν μπορεί κανένα πρόσωπο καθ’ οιονδήποτε τρόπο σχετιζόμενο με το δημόσιο και ιδίως πρόσωπα που αναλαμβάνουν την εκτέλεση δημοσίων έργων ή συνάπτουν συμβάσεις προμηθειών με το δημόσιο, να είναι ιδιοκτήτες μέσων μαζικής ενημέρωσης.
Δεύτερον, πρέπει να απαντήσουμε στο ερώτημα, τι θα συμβεί αν κάποιος εργολάβος δημοσίων έργων ή προμηθευτής του δημοσίου, χρησιμοποιήσει ενδιάθετα τρίτα πρόσωπα, για να πετύχει τον έλεγχο μέσου μαζικής ενημέρωσης.
Η δεύτερη αρχή που πρέπει να θεσμοθετήσουμε είναι η επέκταση του «πόθεν έσχες» σε αυτόν που αγοράζει μετοχές ή γίνεται ιδιοκτήτης. Είναι προφανές, ότι αν αναζητήσουμε την ετήσια οικονομική κατάσταση του προσώπου, η οποία δεν δικαιολογεί την κτήση μέσου μαζικής ενημέρωσης, τότε μπορούμε να διασφαλίσουμε την προστασία της πολυφωνίας και της μη συγκέντρωσης μέσων μαζικής ενημέρωσης στα χέρια ορισμένων ισχυρών παραγόντων της οικονομικής εξουσίας.
Και τρίτον – για να δούμε πόσο είναι ισχυρή η πολιτική βούληση – πρέπει στο άρθρο 15 παρ. 2 να προβλέψουμε ότι η ραδιοφωνία και η τηλεόραση υπάγονται στον άμεσο έλεγχο του κράτους. Και η μορφή του ελέγχου πρέπει να είναι υποχρεωτικώς στο καθεστώς της προηγούμενης άδειας. Εδώ δηλαδή, κύριε Βενιζέλο, θα ήθελα λίγο να εκτιμήσουμε τη σκοπιμότητα του «μπορεί». Υπάρχει μια διατύπωση «μπορεί».
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Η σκοπιμότητα είναι το μέλλον.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΔΗΣ: Θα έλεγα ότι πρέπει να ορίσουμε, ότι ο άμεσος έλεγχος του κράτους είναι η μορφή του προηγούμενου καθεστώτος της αδείας. Αλλά θα πρέπει να συμφωνήσουμε – γι’ αυτό θέλει αναδιατύπωση η σχετική πρόταση – ότι ο έλεγχος ασκείται αποκλειστικώς – τονίζω την έκφραση «αποκλειστικώς» – από το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ: Του οποίου οι αποφάσεις είναι εκτελεστές.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΔΗΣ: Βεβαίως. Και προσθέτω, ότι στο Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης πρέπει να δώσουμε μια βάση ευρείας δημοκρατικής νομιμοποιήσεως. Και γι΄αυτό προτείνω την εκλογή με 3 / 5 από την αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή.
Εδώ μπορεί να διατυπωθεί η εξής σκέψη : ΄Οτι ίσως στο άρθρο 101, όταν θα συζητούμε γενικά τα περί ανεξάρτητων διοικητικών αρχών, μπορεί εκεί να υπάρξει η σχετική πρόβλεψη. Όμως καθόλου δεν βλάπτει και στις περιπτώσεις εκείνων των άρθρων του Συντάγματος που ad hoc προβλέπεται η σύσταση ανεξάρτητης αρχής, να προβλέπεται επίσης κατ΄ επανάληψη η διαδικασία επιλογής των μελών των ανεξάρτητων αρχών, όπως στην προκειμένη περίπτωση του ΕΣΡ, με την ισχυρή πλειοψηφία των 3/5 από την αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή.
Με αυτόν τον τρόπο δίδουμε ευρεία βάση δημοκρατικής νομιμοποιήσεως και ισχυροποιούμε ένα ανεξάρτητο όργανο για να μπορεί να ελέγξει το εάν εξασφαλίζεται η πολυφωνία και η διαφάνεια στα Μ.Μ.Ε.
Στο άρθρο 25, νομίζω ότι ορθά θεσμοθετούμε την αρχή ότι το κοινωνικό κράτος δικαίου τελεί υπό την εγγύηση του κράτους. Νομίζω, ότι αυτή η γενική διατύπωση μπορεί να συμπληρωθεί κύριοι συνάδελφοι, με δύο ειδικότερες πτυχές του κοινωνικού κράτους δικαίου. Δηλαδή την εξασφάλιση ενός ελαχίστου επιπέδου αξιοπρεπούς διαβίωσης και κοινωνικής ασφάλειας. Οι διατυπώσεις αυτές ανευρίσκονται σε συντάγματα άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Μπορεί συνεπώς να προστεθεί μικρή παράγραφος στην οποία να προβλέπεται ότι υπό την εγγύηση του κράτους τελεί και η εξασφάλιση ενός ελάχιστου επιπέδου αξιοπρεπούς διαβίωσης και κοινωνικής ασφάλειας.
Και κλείνω με το άρθρο 5. Χθες παρηκολούθησα τον Εισηγητή του Κ.Κ.Ε., ο οποίος εξέφρασε ορισμένες επιφυλάξεις, που κατά την άποψή μου είναι σωστές.
Το θέμα που θίγω αφορά στα δικαιώματα των αλλοδαπών. Αυτό που προβλέπουμε είναι ότι οι αλλοδαποί που διαμένουν νόμιμα στην Ελλάδα έχουν, βεβαίως, τη δυνατότητα να ασκούν τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα που τους αναλογεί από το Σύνταγμα, από τις διεθνείς συμβάσεις και τους νόμους του κράτους, υπό την κρίσιμη όμως προϋπόθεση ότι τα δικαιώματα αυτά δεν προβλέπεται να ασκούνται από Έλληνες πολίτες. Δηλαδή η προτεινόμενη διατύπωση θέτει μια αυστηρή προϋπόθεση. Ό,τι ασκείται ως δικαίωμα από τους αλλοδαπούς τελεί υπό την προϋπόθεση ότι δεν ασκείται από αυτούς που έχουν την ιδιότητα του ΄Ελληνα.
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ : Όχι.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΔΗΣ: Αυτό λέγει. Λέγει, ότι οι αλλοδαποί που διανέμουν νόμιμα στη χώρα απολαμβάνουν όλων των δικαιωμάτων που προβλέπονται στο Σύνταγμα, τις Διεθνείς Συμβάσεις και τους νόμους του κράτους και η άσκηση των οποίων δεν προϋποθέτει την ιδιότητα του ΄Ελληνα.
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ : Μάλιστα.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΔΗΣ: Τι εξαιρείται συνεπώς ;
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ : Mόνο το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΔΗΣ: Όχι. Νομίζω ότι εξαιρούνται τα δικαιώματα του άρθρου 10, άρθρου 11 ..
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ : Με συγχωρείτε. Εκείνα τα οποία έχουν υποκείμενο τον Έλληνα στο Σύνταγμα δεν έχουν υποκείμενο στον Έλληνα στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, ούτε στους εκτελεστικούς νόμους.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΔΗΣ: Το «υπό την προϋπόθεση της ιδιότητας του Έλληνα πολίτη» μπορεί να παραπέμψει .
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Γι΄ αυτό έβαλα παραπάνω Σύνταγμα, Διεθνείς Συμβάσεις, νόμους του Κράτους. Δηλαδή, τα διευρύνει η σύμβαση.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΔΗΣ: Δεν ξέρω τι θα αποδώσει αύριο η ερμηνευτική απόπειρα, πώς θα γίνει η ερμηνευτική προσέγγιση.
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: ΄Ετσι έχει γίνει. Στο δικαίωμα παραδείγματος χάριν του συνεταιρίζεσθαι. Σωματεία από αλλοδαπούς, ή με διοίκηση από αλλοδαπούς. ‘ Ενα κλασσικό θέμα. ΄Εχει ταλαντευθεί η νομολογία. Τελικά είπε ότι εντάξει.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΔΗΣ: Σύμφωνοι. Επειδή όμως στα άρθρα 10 και 11 γίνεται ευθεία αναφορά σε ‘Ελληνες που ασκούν π.χ. το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι .
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Αυτό λέγω. Γι’ αυτό επικαλούμαι το παράδειγμα των σωματείων.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΔΗΣ: Κατάλαβα πολύ καλά, τι λέτε. Το πρόβλημά μου είναι, ότι δεν γνωρίζω αύριο, τι θα δώσει η απόπειρα ερμηνείας.
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Κατά τη γνώμη μου, αυτή η διάταξη δεν χρειάζεται καθόλου.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΔΗΣ: Συμφωνώ μαζί σας μ’ αυτό. Ετοιμαζόμουνα εναλλακτικώς να σας προτείνω δύο πράγματα. ΄Η να μην προχωρήσουμε καθόλου στο 5β, όπως το προβλέπετε .
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ: Εγώ στην εισήγησή μου γράφω ότι προτείνω να συζητήσουμε την ανάγκη να Δεν είμαι κι εγώ πεπεισμένος στο να γίνει.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΑΣΤΑΝΙΔΗΣ: Συμφωνούμε λοιπόν τότε.
΄Αρα λοιπόν, κλείνω κύριε Πρόεδρε, λέγοντας το εξής: Επειδή, επαναλαμβάνω, δεν γνωρίζω τις απόπειρες ερμηνειών του συγκεκριμένου άρθρου 5β που πρόκειται να προσθέσουμε, οι δύο εναλλακτικές προτάσεις τις οποίες είχα να κάνω είναι: ΄Η να μην συμπεριληφθεί καθόλου, ή εάν συμπεριληφθεί, να υπάρχει ρητή αναφορά στις εξαιρέσεις εκείνων των δικαιωμάτων που δεν μπορούν, όπως του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, να ασκήσουν οι αλλοδαποί. Ευχαριστώ.