Όταν ιδρύθηκε το ΠΑΣΟΚ το 1974, δύο ήταν οι ιστορικοί παράγοντες που επηρέασαν αποφασιστικά τις οργανωτικές του επιλογές. Πρώτον, η ιδιαίτερη επιρροή, την εποχή εκείνη, των οργανωτικών θεωριών της παραδοσιακής αριστεράς που έβρισκαν έκφραση στην οργανωτική δομή των παραδοσιακών τότε ανά τον κόσμο αριστερών κομμάτων. Η θεωρητική αίγλη του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού υπήρξε αποφασιστικός παράγοντας. Δεύτερον, η ανάγκη του ΠΑΣΟΚ να κινητοποιεί εύκολα και αποτελεσματικά κοινωνικές και συνδικαλιστικές δυνάμεις για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων. Η Ελλάδα, μόλις τότε, έβγαινε από την περιπέτεια της δικτατορίας και η δραματική εμπειρία από την έλλειψη σωστών μορφών οργάνωσης κατά την προδικτατορική περίοδο, ωθούσαν την ηγεσία του Κινήματος να σκεφτεί εξαιρετικά πειθαρχημένες μορφές οργάνωσης για την κινητοποίηση δυνάμεων, προκειμένου να αποφευχθεί η εμφάνιση απρόσμενου παράγοντα για τη λειτουργία της δημοκρατίας.
Εξαιτίας των δύο αυτών λόγων, κατέστη σχεδόν φυσικό, να επιλεγεί η διαμόρφωση μιας οργάνωσης με κάθετη ιεραρχία, εμφανή πειθαρχία, ασφυκτικό έλεγχο των κατωτέρων οργάνων από τα ανώτερα και με δείγματα ανεπαρκούς εσωτερικής δημοκρατίας. Δηλαδή, σχηματοποιήθηκε μια οργάνωση στα όρια ενός ιδιότυπου δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. Εάν κανείς προσθέσει, την ηγεμονική προσωπική και πολιτική παρουσία του Ανδρέα Παπανδρέου, τότε μπορεί κανείς να δει σε γενικές γραμμές τα οργανωτικά χαρακτηριστικά ενός κόμματος με τα οποία πορεύθηκε για μια περίοδο πάνω από είκοσι (20) χρόνια. Οι διαδοχικές κρίσεις που αντιμετώπισε το ΠΑΣΟΚ καθόλη αυτή την περίοδο είχαν μονίμως τα χαρακτηριστικά οργανωτικών κρίσεων και ποτέ πολιτικών κρίσεων. Επρόκειτο, δηλαδή, για κρίσεις που αφορούσαν την εσωτερική πολιτική λειτουργία του κόμματος και όχι διαφωνίες πολιτικής γραμμής.
Είναι πλέον φανερό, ότι ο ιστορικός κύκλος στον οποίο αντιστοιχούσαν οι παραπάνω οργανωτικές επιλογές και η πολιτική λειτουργία του ΠΑΣΟΚ έχει οριστικά τελειώσει. Η σύγχρονη εποχή απαιτεί ριζικά διαφορετικό πρότυπο λειτουργίας ενός κόμματος της σύγχρονης αριστεράς. Οι παραδοσιακές αριστερές απόψεις απομυθοποιήθηκαν και τα οργανωτικά μοντέλα που επέβαλαν κατέρρευσαν. Την ίδια ώρα το επίκαιρο αίτημα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας δεν είναι η προστασία και η ενίσχυση της δημοκρατίας, αλλά η υποχρέωση των κομμάτων να απαντήσουν με επάρκεια στο ερώτημα: τί είδους οικονομία και κοινωνία θέλουμε; Αν ο φόβος για τη δημοκρατία κατά τον πρώτο κύκλο της μεταπολίτευσης απαιτούσε γρήγορη και αποτελεσματική κινητοποίηση κοινωνικών δυνάμεων, η απάντηση στο ερώτημα πώς οργανώνεις τη ζωή του σύγχρονου ΄Ελληνα, προϋποθέτει άλλου τύπου οργάνωση που να επιτρέπει την άνετη προγραμματική συζήτηση για την εθνική, κοινωνική και οικονομική ζωή της χώρας. Με άλλα λόγια, τώρα δεν χρειαζόμαστε διαθέσιμους για μαζική κινητοποίηση ανθρώπους, αλλά ενεργές συνειδήσεις έτοιμες να υποδείξουν λύσεις για το μέλλον της χώρας. Η οργανωτική και «πολεμική» ετοιμότητα πρέπει να αντικατασταθεί από την διανοητική ετοιμότητα για να εξευρεθούν οι διαθέσιμες προγραμματικές ιδέες για το μέλλον του έθνους και της κοινωνίας .
Το ΠΑΣΟΚ ζει ήδη μια δραματική αντίφαση. Εξακολουθεί να φέρει στο πολιτικό του σώμα οργανωτικά χαρακτηριστικά που αργοπεθαίνουν γιατί αντιστοιχούν σε παρελθούσα ιστορική περίοδο, ενόσω η εποχή επιτάσσει άλλου είδους πολιτική λειτουργία που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της. Η αντίφαση αυτή δεν θα επιλυθεί, αν δεν υπάρξουν γενναίες πολιτικές αποφάσεις και αν η ηγεσία εξακολουθεί να αντιλαμβάνεται το πρόβλημα ως πρόβλημα οργανωτικών διευθετήσεων. Ορισμένοι εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τη μετεξέλιξη του ΠΑΣΟΚ ως θέμα οργανωτικών συσχετισμών ή οργανωτικών μεταβολών. Και αυτό γιατί πρωτίστως ενδιαφέρονται για την αναπαραγωγή σχέσεων εξουσίας. Θα περίμενε κανείς, ότι το 1996 η εκσυγχρονιστική λογική θα πρότεινε κάτι διαφορετικό για την αλλαγή του μέχρι τότε ισχύοντος οργανωτικού μοντέλου. Δεν το έπραξε. Αντιμετώπισε την οργάνωση ως πρόβλημα μεταβολής εσωτερικών σχέσεων εξουσίας και γι’ αυτό επέλεξε, διατηρώντας αναλλοίωτη την οργανωτική δομή, να αλλάξει το πολύ-πολύ μερικά πρόσωπα που μπορούσαν να διεκπεραιώσουν τις εντολές της νέας εξουσίας. Θα μπορούσε κανείς να ελπίζει ότι ό,τι δεν επιχειρήθηκε τότε, μπορεί να επιχειρηθεί τώρα. Μέχρι στιγμής βέβαια είναι άγνωστο προς ποιά κατεύθυνση και κατά τούτο είναι χρήσιμος ο διάλογος που αρχίζει.
Είναι ανάγκη να αποσαφηνιστεί εξαρχής τι δεν πρέπει να συμβεί. Δεν πρέπει, πρώτον, να αντιμετωπισθεί εκ νέου το θέμα ως πρόβλημα διατήρησης ή κατάκτησης της εσωτερικής εξουσίας. Δεν πρέπει, δεύτερον, να σκεφτούμε ότι ένα νέο κόμμα μπορεί να προκύψει με οργανωτικούς χειρισμούς. Το πρόβλημα είναι βαθύτατα πολιτικό. Δεν πρέπει, τρίτον, να θεωρηθεί αρκετό ότι μπορούν να αλλάξουν επιμέρους πλευρές της πολιτικής λειτουργίας του κόμματος. Απαιτείται η σύνολη και ριζική αλλαγή των οργανωτικών προτύπων του ΠΑΣΟΚ. Για να συμβεί αυτό, δεν είναι δυνατόν να αφεθούν οι πρωτοβουλίες και οι αποφάσεις καθώς και η διεκπεραίωση των μεταβολών στα σημερινά ανώτερα συλλογικά όργανα του κόμματος. Χρειαζόμαστε, ως επείγουσα προτεραιότητα, την κατάργηση των κάθετων ιεραρχικών δομών, άρα την κατάργηση της ανώτερης εκπροσώπησής τους. Ειδάλλως, δεν θα καταστεί δυνατή η δυνατότητα αναδιοργάνωσης του κόμματος. Ο κάθε ένας από τους παράγοντες του ηγετικού απαράτ είναι φορέας της ισχύουσας εξουσίας, άρα ποτέ ανατροπέας της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων. Το προείκασμα δε που έχει στο μυαλό του είναι η αναπαραγωγή της κυρίαρχης θέσης του και στο μελλοντικό οργανωτικό σχήμα.
Καθίσταται προφανές, ότι η τεχνική και οργανωτική προϋπόθεση για την πλήρη μεταβολή της οργανωτικής και πολιτικής λειτουργίας του ΠΑΣΟΚ, είναι να ανατρέξουμε σε μορφές πρωτοβουλίας ανάλογες του 1974, απλώς με διαφορετικούς στόχους και διαφορετικά μέσα. Η κοινωνία των πολιτών απαιτεί οργανώσεις των πολιτών, άρα οργανώσεις στηριζόμενες στις πρωτοβουλίες πολιτών χωρίς την αναγκαστική δέσμευση της υπάρχουσας κομματικής ιδιότητας και τις βασανιστικές δεσμεύσεις οργανωτικών εντάξεων κατά την ιστορική διαδρομή του ΠΑΣΟΚ. Η διανοητική ετοιμότητα για προγραμματικές ιδέες, στην οποία παραπάνω αναφέρθηκα, δεν μπορεί να υπάρξει εντός των τειχών των οργανωτικών δέσμευσεων και στρατευμάτων που μέχρι σήμερα αναπαράγονται. ΄Ο,τι υπήρξε γενετική πρωτοβουλία το 1974, πρέπει να καταστεί αναγεννησιακή πρωτοβουλία ομάδων πρωτοβουλίας.
Συνεπώς, η πρώτη και ουσιώδης οργανωτική προϋπόθεση για την επιτυχία ενός φιλόδοξου εγχειρήματος, είναι να καταργηθούν όλα τα όργανα της κομματικής ιεραρχίας αρχής γενομένης από το Εκτελεστικό Γραφείο. Στη θέση τους θα πρέπει να υπάρξει μια Κεντρική Συντονιστική Επιτροπή με τη συμμετοχή προσώπων ευρύτερης αποδοχής, που θα αναλάβει να συντονίσει σε κάθε νομό, την προσπάθεια ομάδων πρωτοβουλίας για την επαναθεμελίωση του ΠΑΣΟΚ.
Το οργανωτικό σχήμα που θα προκύψει από αυτές τις πρωτοβουλίες πρέπει να στηρίζεται στις ακόλουθες γενικές αρχές:
α) Οι νέες οργανώσεις βάσεις του ΠΑΣΟΚ αντιστοιχούν στην έκταση ενός δήμου.
β) Δεν είναι ούτε τοπικού ούτε κλαδικού χαρακτήρα, αλλά οργανώσεις βάσεις που αντιστοιχούν σε τομείς κοινωνικής, οικονομικής και θεσμικής δράσης (δημοτικές οργανώσεις παιδείας, υγείας, αυτοδιοίκησης, πολιτισμού κλπ.).
γ) Στις πολιτικές λειτουργίες του νέου ΠΑΣΟΚ συμμετέχουν όχι μόνον οι έχοντες την ιδιότητα του μέλους αλλά και κάθε πολίτης που θα είχε ενδιαφέρον να εκφρασθεί για συγκεκριμένο θέμα σε συγκεκριμένο χρόνο.
δ) Η σύνδεση των οργανώσεων μεταξύ τους δεν γίνεται στα πλαίσια μιας κάθετης ιεραρχικής δομής, αλλά έχει χαρακτήρα οριζόντιων κυρίως διαδυνδέσεων, ώστε να εξασφαλίζεται η ομοιόμορφη και ενοποιημένη, στο εύρος των περιφερειών πρωτίστως, προγραμματική επεξεργασία και πρόταση.
ε) Τα κεντρικά πολιτικά επιτελεία δεν έχουν ως αποστολή τη διοίκηση του κόμματος. Το κύριο έργο τους είναι η τελική σύνθεση των προγραμματικών ιδεών.